Eşme'nin Komünist Kaymakamı Vakkas Ferit Kim?
Uşak ilinin en büyük ilçesi olan Eşme( Echmé-اﺷﻤﻰ )’nin en büyük caddesine ismi verilen “Vakkas Ferit “kimdir? Eşme ilçesine ne gibi bir faydası dokunmuştur ki çarşının en işlek caddesine adı verilmiştir
İsterseniz yine bu ilginç araştırmaya imza atan Ömer Aşçı Dostumuz, bu soruların cevabını versin. Ömer’in kalemine sağlık.
Kaymakam Vakkas Ferit
Uşak vilayetinde sol siyasi düşünce hakimiyeti son 20 sene öncesine kadar oldukça hakimdir. O kadar ki Uşak için “Küçük Moskova”tabiri kullanılır olmuştur.Sol siyasetin Uşak’ta tohumlarını eken isimlerden “Eşme Kaymakamı Bolşevik Vakkas Ferit”in hikayesini anlatmak isterim.
Bu konuda yaptığım araştırmalarda Eşme’de derin izler bırakmış “Kaymakam Vakkas Ferit Bey” hakkında yoğun bir sis bulutundan bulup çıkardığım bilgileri paylaşmak isterim. Vakkas Ferit kimi kaynaklarda Malatyalı kimi kaynaklarda Harputlu kimi kaynaklarda Diyarbakırlı olarak geçer.1879 yılında doğmuştur.
Halide Edip’in ifadesiyle Kürt aksanıyla konuşmaktadır. Mülkiye’de okuduğu yıllarda İttihatçı olmuş sırasıyla Erzincan ilçelerinden Refahiye’ye Kaymakam Vekili, Erzincan ilinin İliç(Kuruçay) ilçesine kaymakam Vekili, Malatya’nın Akçadağ (Alacadağ) Kaymakamlığı görevleri yaptıktan sonra istifa etmiş. İzmir’in Yunan İşgaliyle Ankara’ya geçip TBMM’nin açılışında bulunmuştur.
Kurtuluş Savaşı sırasında Atatürk’ün örtülü ödenekten verdiği paralarla Atatürk muhalifi Bolşevik hareketlerin içine girmiş, Yeşilordu Cemiyeti, Resmi Türkiye Komünist Partisi ve Sosyal Demokrat Fırkası gibi yapılanmalar içinde yönlendirici aktör olarak yer almıştır.
Mustafa Kemâl Paşa’nın amacı Kurtuluş Savaşı sırasında memlekette ki Bolşevik eğilimi Vakkas Ferit aracılığıyla kontrol altında tutmak ve Rusya’nın silah ve politik desteğini sağlamak için Sosyalist İslami Cumhuriyet ideali taşıyan Yeşil Ordu Cemiyeti ve Resmi Türkiye Komünist Partisi kuruluşuna yol vermiştir. Sonuçta Mustafa Kemal tarafından, Ankara’daki bütün zararlı Bolşevik cereyanlarına Büyük Millet Meclisi Hükümeti’nin istediği istikameti verebilmek için Hakkı Behiç Bey’e bir komünist partisi kurdurulmuştur. 1920 Eylül’üne gelindiğinde, gizlilik temeli üstüne kurulan Yeşil Ordu, tümüyle parçalanmıştır. Genel merkezi oluşturan bir iki üye dışında diğer üyelerin çoğu, hükümetçe kurulan Türkiye Komünist Fırkası’na (T.K.F.) girmiştir.
Halide Edip hatıralarında ;Kaymakam Vakkas Ferit adında ki Bolşevik hatip hakkında “…Önce anlaşacağımızdan emin görünerek hemen propagandaya başlamıştı. Açıklarda vaaz eden bir hoca gibi yere bağdaş kurup oturur, Rus propagandasını alfabesini başından sonuna kadar tekrarlardı. En çok ele aldığı sorun zenginlik ve yoksulluk sorunlarıydı. Sınıfların kaldırılması üzerinde uzun uzun durur, gayet anlamsız konuştuğu zaman bile, içtenlikli görünürdü. Kısaca, Rus propaganda alfabesini ezberlemişti ve bunu baştanbaşa her yerde tekrarlar dururdu…” sözleriyle anlatmaktaydı. Atatürk’ün kontrolünde giden kontrollü sol fikriyat Çerkez Etem’in abisinin etkisinde kalarak Yeşilordu Cemiyetine girmesiyle Kuvai Milliye tarafında huzursuzluklara neden olur. Atatürk muhalifleri Yeşilordu Cemiyeti’nin başına Çerkez Etem’i geçirmek istemektedir. Vakkas Ferit Bey BMM karşısındaki bahçede masa masa dolaşarak komünizm lehine konuşmalar yapıyor, kurtuluş için tek yol olduğunu söylüyordu. Komünizmin ifadesi olan kızıl renkte Ankara’da moda haline geldi. Bilerek yâda bilmeyerek herkes bu rengi kalpaklarında taşıyordu. Kurtuluş Savaşının en buhranlı günlerinde Kafkaslarda ki Enver Paşa’nın topladığı Bolşevik Müslüman bir orduyla birlikte Anadolu’ya girerek Kuvai Milliye yanında savaşacağı dönemin en büyük umudu olarak beliriyordu. Meclisin karşısındaki Millet Bahçesi’nde ilk resmi Sovyet temsilcisi Şerif Manatof ile sosyalizm üstüne konferanslar veren kaymakam Vakkas Ferit büyük gayret sarf etmektedir. Vakkas Ferit Bey şöyle diyor: “Hayaller peşinde koşmuyoruz. Evet, Rus Bolşevik yoldaşlarımızla bilfiil elele verip, aynı gaye uğrunda zalim Avrupa Emperyalizmine karşı mücadele edeceğimiz gün yakındır.” Yeşil Ordu Cemiyeti Mustafa Kemal Paşa tarafından, giderek güçlenen Çerkes Ethem Bey’in Kuvayı Seyyare’sine karşılık olarak kurulmuş, ne ki Ethem Bey’in Cemiyet’e girmesiyle süreç içerisinde Kuvayı Seyyare’nin kent örgütüne dönüşmüştür.
Atatürk’ün kapatılması emriyle Yeşil Ordu Cemiyeti ekseri yönetim kurulu üyeleri istifa etmiştir. Yeşil Ordu Cemiyeti kapatılmıştır. Meclis’te kurulan Halk Zümresi, Meclis içinde ve dışında var olan Yeşilordu, Türkiye Halk İştirakiyun Fırkası, Mustafa Kemal Paşa’nın kurdurduğu Türkiye Resmi Komünist Fırkası, hatta 1921 Anayasası Sovyet devrimiyle doruğa çıkan sosyalizm akımının etkisi altındadır. Kurtuluş Savaşı sonrası Mülkiye mezunu eski kaymakam Vakkas Ferit ; 1926 yılında Manisa’nın Gördes İlçe Kaymakamlığı’na atanır. 1928 yılında Eşme kaymakamlığına vekalet eder.Dört yıl sonra 4 Mart 1931 yılında altında Reis-i Cumhur Mustafa Kemal Atatürk’ün imzası bulunan kararname ile Manisa iline bağlı Eşme Kazasına Kaymakam olarak atanan Vakkas Ferit’in hikayesine başlayalım: Osmanlı döneminde Eşme kazası; 19. yüzyılın ikinci yarısından sonra halk arasında “Beş-Kaza” adı ile anılan Saruhan vilayeti kazalarından birisi olmuştur. Bölge halkı arasında “Beşkaza” olarak isimlendirilen Eşme kazası; Selendi, Sirge, İnay, Güre ve Takmak nahiyelerinden oluşan bölgenin genel ismidir. Kaza merkezi Takmak nahiyesidir. Anadolu’da yerleşim genel ismi ile yerleşim merkezi ismi farklılaşması olarak; Kocaeli (Genel yerleşim ismi) / İzmit (Yerleşimin merkez ilçe ismi)- Sakarya (Genel yerleşim ismi), Adapazarı (Yerleşimin merkez ilçe ismi)…vs. gibi örneklerde görüldüğü üzeredir.
1908 tarihli salnameye göre Saruhan sancağına bağlı Eşme kaza merkezi Takmak nahiyesinin fiziksel yapısını oluşturan binalar şöyledir: 1 telgrafhane, 1 cami, 1 medrese, 1423 hane, 34 dükkân, 2 han, 5 tasırhane( zeytinyağı çıkaran atölye ), 1 gazhane, 1 hapishane, 1 ibtidaî(ilk) mektep vardır. Osmanlı Devletinin Anadolu’da inşa ettirdiği ilk demiryolu hattı olan 1865 yılında açılan İzmir-Turgutlu hattının Afyon’a uzatılması kararlaştırılarak 1899 yılında hizmete açılmıştır. Bu İzmir-Afyon demiryolu hattı Takmak(Eşme) kazasına bağlı Elvanlar muhitinden geçecek şekilde planlanır. 1865 yılında İzmir’den Alaşehir’e kadar gelen demiryolu 1899 yıllarında Alaşehir-Eşme-Ulubey ile Uşak-Banaz üzerinden Afyon’a bağlanmış ve yöre demiryoluna kavuşmuştur. Alaşehir-Uşak arasında demiryolu hattı inşa edilirken, güzergahı çoğunlukla yerleşim birimlerinin kenarından veya yakın bir konumdan geçirildiği ve dolayısıyla istasyonların o dönemde yerleşmelerin dışında yer aldığı görülmektedir. Nitekim Killik, Güneyköy, Elvanlar (Eşme), Ahmetler ve İnay yerleşmelerinden nispeten uzak konumda inşa edilen istasyonlara başlıca örnekleri teşkil etmektedir. 1934’te Eşme kuruluşuna kadar Elvanlar adı verilen ve sonra Eşme adını alan istasyonun bulunduğu mevkide daha önce herhangi bir yerleşme mevcut değildir. En yakın konumda bulunan Elvanlar köyünün İstasyona uzaklığı 1500 m, Kemer köyünün 1850 m ve ilçe merkezi olan Takmak’ında yaklaşık 7 km kadardır. Dolayısıyla İstasyon, bu mevkide yeni bir yerleşmenin ilk nüvesini meydana getirmiştir.
