90 YIL ÖNCE BUGÜNLERDE (12.13.14 EKİM 1934) UŞAKTA YAPILAN BÜYÜK SPOR ORGANİZASYONU!
Bugün sizlerle ülkemizde bir yerleşim yerinin, bir ilçenin vizyonu geniş, çalışkan halkı ve yöneticilerinin o yerleşim yerini nasıl emsallerinin önüne çıkardığını, yani 1930’lu yıllarda Uşak ilçesinin spor, spor kulüpleri ve spor tesislerindeki örnekliğini, fotoğraflarla, belgelerle paylaşacağım.
1934 Yılında Uşak Kütahya iline bağlı 17 bin civarında merkez nüfusu olan bir ilçedir. Ama Uşak nüfusundan öte bir özgül ağırlığı olan, sanayisiyle, girişimci insanlarıyla, seçtiği çalışkan milletvekilleri ve belediye başkanlarıyla, Uşak halkının ve kurumlarının spora verdikleri değerle gözde bir ilçedir. 1920-1935 yılları arasında Uşak’ta aktif 8 spor kulübü vardır. Bunlar; Gayret İdman Birliği, Gençler Birliği, Ergenekon İdman Yurdu, Turan İdman Yurdu, Zafer Spor, Sanat İdman Kurtuluş Birliği, Şimendiferler ve Şeker Spor Kulübüdür.
Bu konularda Uşak ilçesi bağlı olduğu Kütahya ilinden bağımsız hareket etmiş, kendisi bir spor mıntıkası (bölgesi) oluşturmuştu, Uşak mıntıkasına Simav ve Gediz spor kulüpleri de dâhil edilmişti. 1930’lu yılların başında nice büyük illerde doğru dürüst spor kulübü yok iken, Uşak ilçesinde 8 spor kulübünün olması gerçekten olağanüstü bir durumdu.
Bu kadar spor kulübü varken bu spor kulüplerinin ve sporcuların spor yapacakları o günün standartlarında bir spor sahasına da ihtiyaç vardı. 1930’lu yılların başında ege bölgesinde standartlara uygun stat sadece İzmir’de Alsancak stadı vardı, diğer ege il ve ilçelerinde stat yoktu. Ege bölgesinde 2. Stat 1930 yılında Uşak ilçesinde yapılmıştır. Tabi bu stat kendiliğinden olmamış, O zaman Uşaklı halk önderi, Kütahya milletvekili olan, Uşak belediye başkanlığı da yapan Alaattin Tiritoğlu bu işe önderlik etmiş, 1930-1935’li yıllarda Uşak belediye başkanları Haşim Tekin Bulkaz, Orhan Kamil Kabalak ve Hakkı Doğan bu konuda ellerinden geleni yapmışlardır.
Bu gayretlerle stat 1930’da yapılmış, 1935 yılına kadar bütün eksiklikleri bitirilmiştir. Stat için Uşak halkının katkılarıyla Uşak belediyesi 140 bin lira harcama yapmıştır. Başta Uşak şeker fabrikası olmak üzere Uşakta ’ki kurum, kuruluş ve işletmeler, bireysel olarak Uşak halkı spora, sporcuya ve kulüplere maddi ve manevi olarak hep yardımcı olmuşlardır. 1930’lu yılların Uşak’lı yerel gazetecisi Şükrü Kaya (ulusal gazetelerin Uşak muhabiri) bir arkadaşına yazdığı Uşak haberleriyle ilgili 15.1.1935 tarihli yazısında Uşak şeker fabrikasının Uşak’ta ki spor kulüplerinden Şeker spor kulübüne 500 TL, Ergenekon kulübüne 75 TL, Turan İdman yurduna 75 TL, Gençler spor kulübüne 50 TL, Avcılar kulübüne 50 TL yardım yaptığını, bu yardımların devamlı yapıldığını yazmıştır. O zamanın şartlarında spor kulüplerine her ay veya aralıklarla 500-75-50 TL yardımlar büyük destekti.
1933-1934 yılı futbol sezonunda Uşak mıntıkası birincisi Uşak Turan İdman Yurdu oldu. Turan İdman Yurdu temsilcisi Yusuf Ziya Bey TİCİ’YE (Türkiye İdman Cemiyetleri İttifakı-bugünkü futbol federasyonu) başvurarak ege bölgesi futbol birinciliğinin Uşak’ta yapılmasını istedi. Uşak’ta spor salonunun olması dolayısıyla bu teklif kabul edildi, demek Uşak ilçesi o zamanın şartlarında dışarıdan gelen sporcu ve hakem kafilesini oluşturan en az 100 kişilik heyeti 3 gün misafir edecek tesisleri de vardı. 1934 yılında Türkiye futbol şampiyonası 5 grupta yapıldı. Bu gruplar; Antalya Grubu, İstanbul Grubu, Konya Grubu, Samsun Grubu ve Uşak Grubu oldu. Uşak Grubunda İzmir mıntıkası birincisi Altay, Aydın mıntıkası birincisi Söke, Denizli mıntıkası birincisi Çivril, Uşak mıntıkası birincisi Turan İdman Yurdu dahil edildi. Uşak ilçesinin bağlı olduğu Kütahya mıntıkası Konya grubuna katıldı. Uşak’ta 12-13-14 Ekim 1934 tarihlerinde Uşak grubundaki ege takımları yaptıkları maçlarla ege grubunun birincisi belirlendi. Bu maçlarda 12 Ekim Cuma günü Altay 3-Turan İdman Yurdu 2, Söke (Aydın) 4-Denizli 1, 14 Ekim Pazar günü yapılan final maçında Altay 3-Söke (Aydın) 0 sonucu Altay ege grup birincisi olarak Türkiye final maçlarına katılmaya hak kazandı. Uşak’ta yapılan maçlarda hakem olarak Niyazi Bey görev aldı. Altay takımı Türkiye final maçında Beşiktaş’la 29 Ekim 1934 günü Bursa’da karşılaştı, Beşiktaş Altay’ı uzatmalarda 3-1 yenerek 1933-1934 yılı şampiyonu oldu, ege birincisi Altay Türkiye 2. Oldu. Aynı gün yine Bursa’da Türkiye kupası futbol maçında Fenerbahçe Galatasaray’ı 1-0 yenerek kupa şampiyonu oldu.
Halkın, seçilmiş ve atanmış yöneticilerinin, kurum, kuruluş ve işletme yöneticilerin vizyonları, bu arda spora bakışları, yaptıkları spor tesisleri o yörenin yıldız olmasında, kalkınmasında çok önemli bir unsurdur. Sporda mücadele eden takımlar ve sporcular neticede kazanır, kaybeder, ligden düşer, şampiyon olur, üst lige yükselir vs. bunlar sporda olağan durumlardır. Kötü olan ise sporun, sporcunun ve spor kulüplerinin sırtta taşınan gereksiz yük kabul edilmesi, ilk fırsatta sırttan atılması, sporun, sporcunun, kulüplerin sahipsiz kalmasıdır, asıl kötü olan bu durumdur. 1953 yılına kadar Uşak ilçesi, 1953 yılından itibaren Uşak ilimiz sporda örnek bir yerdir. Spora bakışta yıllara göre olumlu, olumsuz bakışlar, uygulamalar olmuştur. Uşak tarihinde spora bakışın olumlu örnek olduğu bir dönem de Uşak belediye başkanlarımızdan Muhterem Kemikli’nin belediye başkanı olduğu dönemdir (1973-1980). Bu dönemde spor alt yapısına önem verilmiş, Uşak ili adeta sporcu yetiştiren, yetişen sporcuları başka kulüplere transfer ederek bundan önemli gelir elde eden sporcu fabrikası olmuştur, bunda belediyenin ve belediye başkanının rolü büyüktür, bu bilgiler ulusal gazete ve spor dergilerinde yer almıştır. Gözlemlediğim kadarıyla Uşakspor en talihsiz sezonunu geçen sezon yani 2022-2023 sezonunda yaşamıştır. Uşakspor adeta sırtta yük kabul edilmiş, Uşak belediyesi Uşakspor’u sahipsiz bırakmış, önce isim hakkını dışarıdan bir kişiye satmış, bu kişide Uşakspor’la hiç ilgilenmemiş, Uşakspor adeta maçlara çıkamaz duruma düşmüş, averaj takım haline gelen Uşakspor’a gelen 5, giden 7 gol atar hale gelmişti. Bu durum bir kulüp ve şehir için yüz karası bir durumdur. Yeni Uşak Belediye Başkanımız Sayın Özkan Yalım 1930’lu yılların ve 1973’lü yılların belediye başkanları gibi sporda yeni bir vizyon geliştireceğini vaat etti ve bu yolda olumlu adımlar atıyor, bu güzel bir atlım. Yukarıda da söylediğimiz gibi sporda sonuçlar istediğiniz gibi olmayabilir, önemli olan spora, sporcuya, spor kulüplerine değer vermektir, sırtta yük görmemektir. Spor faaliyetleri bir yerleşim yeri için bir gider kapısı değil, bir gelir kapısıdır, yeter ki buna uygun hareket edilsin.
12-13-14 Ekim 1934’te Uşak’ta yapılan spor organizasyonuyla ilgili fotoğraf, bilgi ve belgeleri teker, teker müzayedelerden satın alarak Uşak tarihi koleksiyonuma dâhil ettim, hepsinin orijinalleri koleksiyonumdadır.
Fotoğraflar;
1- 12.Ekim 1934 Turan İdman Yurdu Uşak Takımı Fotoğrafı,
2- 12 Ekim 1934 Altay Takımı Fotoğrafı,
3- 12 Ekim 1934 Söke (Aydın) İdman Yurdu Takımı Fotoğrafı,
4- Denizli (Çivril) Takımı Fotoğrafı (Denizli-Çivril takımının ayrı fotoğrafı yoktur, aynı yıl Nazilli takımıyla yaptığı maçtaki fotoğrafı kullanılmıştır).
5- 12 Ekim 1934 Uşak Turan İdman Yurdu Merasim Geçit Fotoğrafı,
6- 12 Ekim 1934 Altay Merasim Geçit Fotoğrafı,
7- 12 Ekim 1934 Maç Anında Uşak Stadı Fotoğrafı,
8- 12-13-14 Ekim 1934 Uşak Grubu Maçları,
9- 29 Ekim 1934 Tarihinde Bursa’da Yapılan Türkiye Futbol Final Maçında Beşiktaş-Altay Karşılaşmasını Yazan 3 Gazete Haberi,
10- 1934 Yılı Türkiye Futbol Şampiyonu Beşiktaş’ın Kupa Fotoğrafı.
Bu yazı hazırlanırken kütüphanemde olan Uşak Halk Evi dergisinin 1 ve 2. sayılarından, Yaşar Kayacık’ın yazdığı 1922’den Günümüze Uşak’ta Futbol kitabından ve 1930’lu yılların Uşak yerel gazetecisi Şükrü Kaya’nın Uşak haber yazılarından da yararlandım.
Yukarıdaki güzel örneklerden hareketle bundan sonra da Uşak’ta sporuyla, sporcusuyla, spor kulüpleriyle, harika spor tesisleriyle nice güzel yıllara Uşak…
