Antik Akmonia (Akmonya) Uşak’ ın Banaz ilçesi, Ahat Köyü'nün güneyindeki yüksek tepe üzerine kurulmuş antik bir kenttir. Uşak'taki diğer çoğu tarihi yer gibi burası da Lidya Kral Yolu üzerindedir. Şehirde yoğun miktarda mozaikli alanlar bulunmuş olup Roma, Bizans seramik parçaları, gynnasium alanı, yapı temelleri, mimari taş-mermer parçaları, iki tane tapınak podyumu ve tiyatro çukuru vardır. Buradan çıkan eserler Uşak Arkeoloji Müzesi'nde sergilenmektedir.
Bu haberimizde sizlere bu antik kentte uygulanan mühendislik harikası bir yöntemle nasıl su taşındığını aktarmaya çalışacağız.
Burada kullanılan birbirine geçmeli (vidalı) toprak borularla yapılan su isale hattından aşağıdaki akarsudan tepelere su taşınıyordu? Peki o dönemde bu borularla yüzlerce metre yüksekliğe su nasıl çıkıyordu?
Gerçekten Uşak topraklarında bundan 2300 yıl önce bir mühendislik harikası uygulanmıştı. Bu konuda Prof. Dr. Cüneyt Güzeliş Hocamızın bir araştırmasını sizlere sunmak istiyoruz:
Su Taşımada Mühendislik Çözümü: Su Kemerlerinde Ters Sifon Sistemi
Hititler ve Sümerler’in yeraltından toprak borular ile su taşıdığını biliyoruz. İyon kentlerinde de benzer su taşıma yapıları bulunmaktadır. Anadolu’nun Helenistik döneminde Efes ve Bergama gibi antik kentlerde, ardından Roma döneminde Patara gibi (Eski Likya) kentlerde su taşıma sistemlerinin yaygınlaştığı ve yer yer ters sifon mühendislik uygulamasının kullanıldığı görülmektedir.
Yüksek bir kemer üzerinde suyun açıktan taşınması yerine kapalı toprak, taş veya bakır borularda su kaynak noktasındaki geniş yüzeyli hava basıncı ile suyun yüksekte de olabilecek varış noktasına vadiyi borunun içinden debi ile geçerek iletilmesi ters sifon taşıma olarak adlandırılır. Arabanın benzin deposundan bir hortum ile bir kaba benzin çekilmesine benzer ters sifon ilkesi. Suyun kemer üzerinde açıkta akmasına göre buharlaşmayı önleme açısından da üstünlüğü vardır ters sifon ile çalışan basınçlı su borularının.
Aşağıdaki birinci görselde MS 48-55 tarihlerinde Roma döneminde yapılan Patara Deliklemer su kemerinin bir bölümünü görüyoruz. Delikkemer, Patara’ya 22.5 km uzaklıktan su taşımak için kullanılmıştır. Ters sifon sistemine dayalı bir su kemeridir. Taşların bir kısmının ortasının delinip pişirilmesi, bir kısmının ise oyulması ile oluşturulmuştur. Kemerden su sızması ise geçiş bölmelerinin aralarındaki boşlukların harç ile kapatılması ile önlenmiştir. Delikkemerden günümüze sadece görseldeki 200 metrelik bir bölümü kalmıştır.
İkinci görsel ise Aspendos su taşıma sisteminin kalıntılarıdır. Üçüncü görsel ise bu sisteme ilişkin ters sifon taşlarından Serik Manavgat Köprüpazar köprüsünün ilk Roma dönemi yapımında kullanılmak üzere devşirilmiş olan bazı örneklerini göstermektedir. Köprünün günümüzdeki durumu Selçuklu dönemindeki onarılmış durumudur.
Ülkemiz; Hitit, Urartu, Lidya, Likya, İyon, Helenistik, Roma, Bizans, Selçuklu ve Osmanlı dönemlerine ilişkin su yapıları, su kemerleri ile basınçlı ve basınçsız su boru sistemleri açısından çok zengin bir miras sunmaktadır. Hepsini bu yazıda anmak olanaksız. Başka yazılara bırakıyorum.
(SALİH KILINÇ / HABER)
