Paris Barış Konferansı'nın 18 Ocak 1919 tarihinde başlamasıyla ilerleyen görüşmelerde Yunan Başbakanı Venizelos toprak taleplerini içeren bir muhtıra yayınlamıştır. Yunan Devleti Anadolu’daki soydaşlarını korumak için İzmir'e asker çıkartmasına izin verilmesini istemektedir. Bu haberlerin Anadolu'ya ulaşmasıyla İttihat ve Terakki Fırkası İzmir Kâtibi Mesulü(Ege Bölge Sorumlusu)Mahmut Celalettin(Bayar)Bey, Ödemiş Kazası'na geçerek 1919 yılının mart ayında gizli bir teşkilat kurmuştur. Ödemiş’te kurulan gizli cemiyetin başı çeken üyelerinden biri de Saruhan Vilayeti Eşme Kazası eski Kaymakamlık Özel Kalem Müdürü İnceoğlu Şevket(İnce)Bey ve oğlu Refik Şevket(İnce) idi.
İzmir'in işgal edildiği 15 Mayıs 1919 günü yapılan toplantıda silahlı direniş kararı alınmıştı. Ödemiş Gizli Teşkilatı üyelerinden Birgili Salih Vecdi (Can) Bey, cemiyetin tek silahlı gücü olan Poslu Mestan Efe’nin danışmanlığı görevine getirilmiştir. Yunan Küçük Asya Ordusu İzmir Sancağı ’nın idari sınırlarını aşarak 20 Mayıs 1919 günü taarruza geçmiş ve 21 Mayıs'ta Menemen, 25 Mayıs’ta Bayındır,26 Mayıs’ta Manisa,29 Mayıs’ta Turgutlu ve 29 Mayıs’ta Tire kazalarını direniş olmadan işgal etmiştir. Yunan Küçük Asya Ordusu’na karşı Kurtuluş Savaşı’nın başlangıcı kabul edilen ilk örgütlü sivil direniş Ödemiş Kazası ’nda gerçekleşmiştir. Poslu Mestan Efe, danışmanı Hacı Kara Ahmet oğlu Salih (Özben) Bey ve arkadaşlarının ısrarına rağmen önce Kuvayi Milliye ’ye katılmaya istekli olmasına rağmen savaşa girmemiştir. Ödemiş Kazası ’nın işgal edilmesiyle Kuvayi Milliye birlikleri Bozdağ yönünde geri çekilmiştir. Birgili Salih Vecdi(Can) Bey’in Poslu Mestan Efe ve Hacı Kara Ahmet oğlu Salih (Özben) Bey’e yolladığı mektuplarda Kula ve Eşme Kazasında Kuvayi Milliye teşkilatı kurulduğu şöyle kaydedilmiştir ;
“Ödemiş’in Yunanlar tarafından işgal edilmesiyle birlikte silahların büyük bir kısmı Yunanların eline geçmişti; ancak Hacı Kara Ahmetoğlu Salih Bey ve beş arkadaşı ellerinde bulunan silahlarını teslim etmediler. Bu kişiler, Bozdağ bölgesine geldiklerinde, Salih Vecdi Bey’den, Kula ve Eşme’de Kuvayi Milliye teşkilatı kurulduğunu ve silahlarını bir an evvel teslim etmeleri gerektiğini söyleyen bir mektup almışlardı. Aynı mektup, Mestan Efe’ye de gelmişti.”
Harbiye Nezareti 6.Ordu Kıdemli Yüzbaşısı Hasan Hulusi(Kutluoğlu)Bey'in de Eşme Kazası ‘nda Kuvayi Milliye teşkilatlanması için yaptığı çalışmalar tercümeyi hal varakasında şöyle zikredilmektedir ;
“I. Dünya Savaşı’nın sona ermesi ve Mondros Ateşkes Antlaşması’nın(30 Ekim 1918) imzalanmasından sonra Harbiye Nezaretinin İstanbul’daki Levazım Dairesinde görevlendirildi. Bu son görevinde iken istifa ederek Anadolu’ya geçti ve Millî Mücadele’yi desteklemeye başladı. Bir süre Uşak-Eşme bölgesindeki Kuvayi Milliye teşkilatı içerisinde faaliyette bulundu. Bu sırada Ankara’da açılması kararlaştırılan TBMM için yapılan seçimlerde Karahisar-ı Sahip (Afyonkarahisar) Milletvekili seçildi.”
Eşme Reddi İlhak Cemiyeti katılımcıları yöre halkıyla yapılan röportajlarda şöyle zikredilmektedir ;
“Hacı Müftü başkan, Belediye Reisi Kara Yunus Efendi başkan vekiliydi. Üyelerse Elvanlar köyünden Çataloğlu, Hacı İbrahim oğlu Hakkı Efendi, Hacı Rüştü ve oğulları, Kolankaya köyünden Nizam oğluydu. Kıranköy ’den Madanoğlu Mustafa Efendi’yi de daha önce kazada tahsildarlık yaptığından para pul işlerini iyi bilir düşüncesiyle çekirdek kadronun içerisine dahil edilmiş Kuva-yı Milliye’nin para kasası, sandığı görevi verilmişti. Daha sonraki günlerde Madanoğlu Mustafa Efendi Sandık Mustafa Efendi diye çağrılır olmuştu.(O dönemde veznedarlara sandık deniyor, Madanoğlu Mustafa’nın da Osmanlı devleti döneminde yolsuzluk dolayısıyla veznedarlıktan uzaklaştırıldığı duyulmuştur.)”
Eşme Reddi İlhak Cemiyeti kuruluşu ve katılımcıları hakkında rivayet edilenler şöyle zikredilmektedir ;
“Bu havalide hala hürmetle ismi yad olunan ve milli kuvvetlere çok faydalı hizmetlerde bulunan bir kimse varsa o da merhum Müftü Nazif Efendidir. Merhum burada Kuvayi Milliye teşkilatını yapmış ve evvela 14 kişiye yemin vererek işe başlamıştır.
…Şimdi Umumi Meclis Azasından bulunan Selim Bey, Salihli Cephesinde harp etmiş ve çetelerin iaşelerini temin eylemiştir. Merhum Kürt Raşit Efendi çok hizmetlerde bulunmuş ve muharebelerde yaralanmıştır. Cevizli Köyü'nden İsmail Hoca namında birisi de merhum müftünün arkadaşlarından olup cephelerde çalışmıştır. Bunların maiyetlerinde 80'den 150'ye kadar gönüllü bulunmakta idi. Sabık Belediye Reisi Yunus Efendi ile Salihli Mal Müdürü Nedim Bey ve Kulalı Hacı Nurullah Efendi de çok çalışmışlar ve son derece yararlılık göstermişlerdir. Bu muhterem vatandaşlar Dünya durdukça gerek kendileri ve gerekse evlatları şu hizmetlerinden dolayı bihakkın iftihar edebilirler. Biz kendilerini şükran ve takdirlerle karşılarız.”
Kaynaklar ve Dipnotlar:
Celal Bayar, Ben de Yazdım, Cilt 6,s.4 Sabah Yayınları, İstanbul,1997
https://www.msb.gov.tr/Bakanlar/Detay/a6981308-b37f-4657-8642-cea11ec1e6db
Ali Orhan İlkkurşun, Haydin Efeler, Ege Ekspres Gazetesi, İzmir,29 Mayıs 1958, s. 4
Sıtkı Aydınel, Güneybatı Anadolu’da Kuva-yı Millîye Hareketi, Kültür Bakanlığı Yayınları Ankara, 1993,s.237; Miralay Bekir Sami Günsav ’ın Kurtuluş Savaşı Anıları, Cem Yayınları, İstanbul, 1994,s.71
Birinci Dönem Meclis Albümü 1920 - 1923,TBMM Basımevi,Ankara,2022,s.573
Burhanettin Şenli, Zeybek Ateşi Kültür ve Dayanışma Dergisi, İzmir, Temmuz 2013 S. 84-86
Kara Yunus Bey; Takmak Köylü Buhurcuoğlu Osman oğludur.1879-1941 yılları arasında yaşamıştır. Hacı Müftü ile beraber Kurtuluş Savaşı öncesi Kuvayi Milliye'nin çekirdek kadrosunda bulunmuş Alaşehir ve Nazilli kongrelerine katılmıştır. Yunan işgali öncesi Eşme Belediye başkanlığı yapmıştır. Bekir Sami Bey ve Celal Bayar ile yakın ilişkilerde bulunmuştur.
Ragıp Kemal Cantürk, Anadolu’da Akşam-Eşme Kazası Merkezi Elvanlara Nakledilmelidir, Akşam Gazetesi,2 Mayıs 1933,Sayfa 10
