25 Ekim 1923
Osmanlı Devleti'nde 26 Mart 1913 tarihli İdareyi Umumiyeyi Vilayat Kanunu Muvakkati/Vilayet İdaresi Geçici Kanunu gereği ilkokul, ortaokul, geceli ve gündüzlü İlköğretim Öğretmen Okulu ve İdadilerin her türlü maaş, okul yapımı ve tamir masrafları İdareyi Hususiyeyi Vilayet (İl Özel İdareleri) bütçelerine yüklenmiştir. Okulların masraflarının yanı sıra öğretmen ve çalışanların maaşlarının vilayetlere bırakılması ile mali kriz içerisindeki iller bu giderleri karşılayamadıklarından ve tasarruf düşüncesiyle birçok okulu kapatmıştır. İstiklal Savaşı’nın bitiminde ülkedeki eğitim bu kanuna tabidir. Maarif Vekili İsmail Safa(Özler)Bey döneminde TBMM gündemine getirilen ilkokul öğretmenlerinin maaş sorununa bir çözüm bulunamamış, teklifler meclis encümenleri arasında gidip gelmiş, Maliye Vekaleti öğretmenlerin maaşlarının genel bütçeden ödenmesine para sıkıntısı nedeniyle karşı çıkmış, diğer taraftan özel idare bütçelerinden eğitime ayrılan paylar yetersiz kalmış, ya da gelirler toplanamamış ve öğretmenlerin bu sorunu sürüp gitmiştir. İdadi ve sultaniler maaşların dört aydır verilememesi nedeniyle tatil edilmiştir. 8 Nisan 1923 yılında kabul edilen İdareyi Vilayat Kanuniyle Tedrisatı İptidaiye Kararnamesi’nin tadiline dair Kanun’un 10. maddesiyle bütün öğretmen maaşları ve okul masrafları Maarif Vekaleti’ ne devredilmiştir.
Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin 25 Ekim 1923 tarihli oturumunda Kütahya Mebusu Uşaklı Besim(Atalay) Bey’in Uşak İdadisini kapatan Maarif Vekili İsmail Safa(Özler)Bey’e tepkisini şöyle ifade etmektedir ;
“Besim Atalay (Kütahya): …Birçok başlangıçlar oldu. Arz ettiğim gibi hepsi de lâfta kaldı, hepsi de nazariyatta kaldı. Bunlardan birisi de, geçenlerde iyi olur zannıyla tedrisat-ı taliye mekteplerinden bir kısmını Maarif Vekâletine ilâve etmiştir. Ne yaptı? Maarif Vekâletinin vazifesi mektep açmak, Maarifi ilerletmek iken tuttu birtakım idadileri kapattı. Onların muallimlerini maarif müdürlerinin emrine verdi. Arkadaşlar! O vakit Maarif Vekili Beyefendi bize gelse de dese idi ki: Elimizdeki bütçe kazalardaki idadileri idare edemeyecek. Ya bana biraz para verin yahut bunları kapatın dese idi, Heyet-i Âliyye’niz o vakit geçenlerde seve seve! Verdiğiniz yüz bin lirayı vermez miydiniz? Şüphesiz verirdiniz ve belki daha fazla verirdiniz. En kolay şey ne? Kapatmak. Kapatırım dedi ve kapattı. Meselâ Nevşehir İdadisi, Anadolu’nun ortasında gözü açık ticaretli bir memleketin mektebi kapanırsa arkadaşlar! Bu doğru mudur? Uşak arazisi bugün yalnız iki milyon halı satıyor. Bu kadar palamut satıyor. Bu memleketin mektebini kapatmak, halkını kör ve cahil bırakmak muvafık mıdır? Arkadaşlar! Parası yetişmiyorsa gelip bizden istemeliydi.”
Kaynaklar:
Nazım KARTAL, İl özel idarelerinin yeniden yapılandırılması: uygulama aşaması üzerine bir çözümleme(Doktora Tezi),Ankara Üniversitesi,Ankara,2010,s.62
TBMM, 8.4.1339(1923), Kanunlar Dergisi Cilt:1, Kanun no:326
T.C. Resmî Gazete, Cilt I, Cumhurbaşkanlığı Yayınları, Ankara, 2023,s.647;Ceride-i Resmiye,TBMM.28.İçtima,İkinci Celse,25 Ekim 1339 Pazar, Sahife 3
(SALİH KILINÇ / HABER)
