Yazarımız 1865 yılında İstanbul’da doğmuş, 1945 yılında yine İstanbul’da vefat etmiştir.
Öğrenimine Mercan’daki mahalle mektebinde başladı, daha sonra Fatih Askeri Rüştiyesi’ne yazıldı. Osmanlı- Rus Savaşı (93 Harbi) sonrasında ailesi İzmir’e taşınınca öğrenimini İzmir Rüştiyesi’nde sürdürdü. Özel hocalardan Fransızca, Mekhitariste adlı okulda İtalyanca öğrendi. İzmir Rüştiyesi’nde Fransızca hocalığı, Osmanlı Bankası’nda memurluk yaptı. İzmir İdadisi ’nde Türk Edebiyatı dersleri verdi. Vilayet Mesâlih-i Ecnebiye Kalemi başkâtipliğine getirildi (1893). Reji İdaresi’nden başkâtiplik teklifi alınca İstanbul’a gitti (1893). Nisan 1909’a kadar 16 yıl Reji İdaresi’nde çalıştı. 31 Mart Olayı’ndan sonra İttihat ve Terakki Cemiyeti’ne girdi; V. Mehmet Reşat’ın Mabeyin başkâtibi oldu (1909-1912). Bir süre âyan üyeliği yaptı. Reji’nin yerini alan Tütün İnhisarı’nın idare meclisi başkanlığına atandı. 1912-14 arasında Darülfünun’da Batı Edebiyatı ve Estetik dersleri verdi. 1914’te ailesiyle birlikte Paris, Bükreş, Viyana’da ve Almanya’nın çeşitli şehirlerinde bulundu. Bir ara Matbuat Cemiyeti başkanlığına getirildi. 1937’de Tiran elçiliğinde başkâtip olarak çalışan oğlu Halil Vedat’ın intiharı kendisini çok sarstı. 1905’ten beri oturduğu Yeşilköy’deki köşkünde öldü, Bakırköy Mezarlığı’na, oğlu Halil Vedat’ın mezarının yanına gömüldü. Uşaklı yazarımız, altmış yıl kadar devam eden yazı hayatında öykü, roman, düzyazı şiir, tiyatro, anı, hitabet, makale ve edebiyat tarihi gibi değişik türlerde yapıtlar vermiş, özellikle öykü ve romanlarıyla yenileşme dönemi Türk edebiyatına damgasını vurmuştur.
Eserleri:
Romanları: Nemide, Bir Ölünün Defteri, Ferdi ve Şürekası, Sefile, Mai ve Siyah, Aşk-ı Memnu, Kırık Hayatlar, Nesl -i Ahir, Kezban-ı Kopya
Hikâyeleri: Bir İzdivacın Tarih-i Muaşakası, Bir Muhtıranın Son Yaprakları, Nakıl, Bu Muydu, Heyhat, Küçük Fıkralar, Bir Yazın Tarihi, Solgun Demet, Bir Şi’r-i Hayal, Sepette Bulunmuş, Bir Hikâye-i Sevda, Hepsinden Acı, Onu Beklerken, Aşka Dairdi, İhtiyar Dost, Kadın Pençesi, İzmir Hikâyesi, Kar Yağarken
Büyük hikâyeler: Heyhat; Bu muydu?
Oyunları: Firuzan, Kâbus, Fare
Hatıraları: Kırk Yıl, Bir Acı Hikâye, Saray ve Ötesi
Gezi Yazıları: Almanya Mektupları, Alman Hayatı
Denemesi: Sanata Dair
Mensur Şiir: Mezardan Sesler, Mensur Şiirler
Aslen Uşaklı olan bu Türk edebiyatının Dev yazarı: Halit Ziya Uşaklıgil’dir
(SALİH KILINÇ / HAZIRLAYAN)
